خاکشیر
فارسى: خاکشى، خاکشیر
خاکشیر گیاهى است خودرو که در صحراها و باغها و دامنه کوهها مىروید. بلندبش تا نیم متر مىرسد شاخههاى باریک و برگهاى دراز و گلهاى کوچک زرد رنگ دارد دانههایش سرخ رنگ و به اندازه دانه خشخاش و در غلاف نازکى جا دارد. در میان کردها دمکرده آن را براى دفع یبوست به مصرف مىرسانند.
خواص گیاه:
داراى اثر التیام دهنده زخم و جراحات است. سابقا از جوشانده گیاه جهت رفع اسهالهاى ساده، اخلاط خونى، رفع ترشحات زنانگى و به عنوان مدر در موارد آب آوردن انساج استفاده به عمل مىآمده است.
خواص بذر:
دانه آن به عنوان تببر، دفع کرم و رفع التهاب کلیه مصرف مىشده است.
مصرف آن در دوران باردارى مفید ذکر شده است در ایران نیز از خاکشیر (دانه گیاه) به عنوان خنکى و ملین مخلوط در آب سرد استفاده به عمل مىآید.
خاکشى اسم اصفهانى است و به شیرازى شفترک و به تبریزى شورن و به ترکى شیوران و به یونانى سروان و به عربى: خبه و بزر الخمخم و به فارسى شبه و خاکچى و تخم شهوه و به فارسى عوام خوب کلان و به هندى به همین اسم مشهور است دو نوع مىباشد بهترین آن سرخ زعفرانى شیرین طعم است که از اگرا و عراق مىآورند مزاج خاکشى گرم و تر در دوم است و چاق کننده و اشتهاآور و مقوى معده و هاضم غذا و بازکننده بستهها و محلل مواد نخاع و آبله و حصبه و نافع گرفتگى صدا و موافق اشخاص سوداوى چون با شکر میل کنند و خوش بو کننده نفس و زیبا کننده پوست مىباشد اگر نیم درم آن با دو برابر شکر به مدت 10 روز میل شود محرک باه مىباشد ضماد آن جهت زخم چشم و ورم بناگوش و پستان و خایهها و نقرس و ورم سخت سرطان مفید مىباشد و فرزجه آن با عسل حمل را نگه مىدارد و نافع زخمهاى رحم مىباشد. سردرد مىآورد و مصلحش کتیرا مىباشد.
خاکشیر داراى اثر التیام دهنده زخم و جراحات است در گذشته از جوشانده گیاه جهت رفع اسهالهاى ساده اخلاط خونى رفع ترشحات زنانگى و به عنوان مدر در موارد آب آوردن انساج استفاده مىشده است دانه آن نیز به عنوان تببر، دفع کرم و رفع التهاب کلیه مصرف مىنمودهاند همچنین مصرف آن در دوران باردارى مفید ذکر شده است در ایران هم از دانه گیاه به عنوان خنکى و ملین مخلوط در آب سرد استفاده به عمل مىآید. خاکشیر در غالب نواحى ایران مىروید.
مقدار خوراک:
بزرگ آن تا دو مثقال و نوع کوچک آن تا سه مثقال مىباشد بدلش در قوت باه تودرى است.
در تحفه حکیم، ص ۹۹ علاوه بر خواص، نوعى خوراک سه درهم خاکشى را جهت رفع سمیت داروها نوشته است. لاغرى و خشکیدگى زیاد نتیجه زیادى ترشح سیب آدم است بهترین غذا براى خنثى کردن و کم نمودن این ترشح خاکشیر مىباشد که باید همه روزه به طور صبحانه مقدارى از آن به هر نحو که دوست دارید میل نمائید. این خوراک به مزاج شما لینت مىدهد و اشتهاى شما را باز مىکند
منابع:
گیاهان دارویى، دکتر على زرگرى، ج 1، ص 213 و 214.
محیط اعظم، ج 2، ح 1، ص 166؛ قرابادین کبیر، ص 189.
نورانى، مصطفى، دائره المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، 12جلد، ارمغان یوسف – قم، چاپ: اول، 1384 ه.ش.
مطالب مرتبط